تقسیم علوم

تقسیم علوم    

 کلمه «800»

    علوم به چند تقسیم منقسم مى‏شوند به قرب دو صد علم و در کتاب ثمرالحیوة در فریده علمیه بیشترِ آن تقاسیم را گفته‏ام و این یکى ناگفته مانده که علم یا متلازمِ با عملِ به خودش است یا منفکّ که غیرِ عمل است و با عمل دو عنوان را پیدا مى‏کنند و عموم و خصوصِ من وجهٍ مى‏شوند یعنى دو مادّه افتراق علم بى‏عمل و عمل بى‏علم و یک مادّه اجتماع که کسى داراىِ هر دو باشد به دارایىِ جداگانه و تحصیلِ متعدّد که مهارت در علم مستلزمِ مهارتِ در عمل نباشد و بالعکس بلکه پس از تحصیلِ علم باید رنج دیگرى کشد براى تحصیل و تکمیلِ عمل مانندِ طب که کلیّات طب و صیدنه غیرِ معالجه است ،باید معالجه را به عملِ شاگردى فرمانبرى براىِ یک طبیبِ معالجى اگر چه عملش کمتر از او باشد ، آموخت تا چند سال که هر خدمتى به او رجوع کرد به درستى بجا آرد از نسخه نویسى و نبض دیدن و دوا ساختن و زخم شستن و مرهم عوض کردن و قاروره را جوشانیدن و دواها را تجربه کردن براىِ یک مرض تا وقتى که آن طبیب اجازه معالجه به او دهد و غالباً مدتِ تحصیلِ عمل بیشتر از مدتِ تحصیلِ علمِ طب خواهد شد ...................

تقسیم علوم    

 کلمه «800»

    علوم به چند تقسیم منقسم مى‏شوند به قرب دو صد علم و در کتاب ثمرالحیوة در فریده علمیه بیشترِ آن تقاسیم را گفته‏ام و این یکى ناگفته مانده که علم یا متلازمِ با عملِ به خودش است یا منفکّ که غیرِ عمل است و با عمل دو عنوان را پیدا مى‏کنند و عموم و خصوصِ من وجهٍ مى‏شوند یعنى دو مادّه افتراق علم بى‏عمل و عمل بى‏علم و یک مادّه اجتماع که کسى داراىِ هر دو باشد به دارایىِ جداگانه و تحصیلِ متعدّد که مهارت در علم مستلزمِ مهارتِ در عمل نباشد و بالعکس بلکه پس از تحصیلِ علم باید رنج دیگرى کشد براى تحصیل و تکمیلِ عمل مانندِ طب که کلیّات طب و صیدنه غیرِ معالجه است ،باید معالجه را به عملِ شاگردى فرمانبرى براىِ یک طبیبِ معالجى اگر چه عملش کمتر از او باشد ، آموخت تا چند سال که هر خدمتى به او رجوع کرد به درستى بجا آرد از نسخه نویسى و نبض دیدن و دوا ساختن و زخم شستن و مرهم عوض کردن و قاروره را جوشانیدن و دواها را تجربه کردن براىِ یک مرض تا وقتى که آن طبیب اجازه معالجه به او دهد و غالباً مدتِ تحصیلِ عمل بیشتر از مدتِ تحصیلِ علمِ طب خواهد شد .

کلمه «801»

    تمیز اقسام این تقسیم خیلى دشوار است که بدانیم کدام علم متلازم با عمل است ،مانند فقه که عملش همان عبادت است و عبادت آموختن جداگانه لازم ندارد .

    و بعضى عملِ به فقه را فتوى‏ دادن دانسته‏اند و آن صحیح نیست ،زیرا فتوى‏ همان علم است ،فتوى تطبیقِ موردِ جزیى است به قاعده کلّى .

و کدام علم منفک است از عمل و اندازه انفکاکش چقدر است که آن هم یک تقسیمِ فرعى است و تمیزِ اندازه هم مانندِ تمیزِ خودِ انفکاک دشوار است و محتاج به یک قریحه دیگرى است غیر قریحه علم .

کلمه «802»

    علم رمل از علوم اصیله مؤثّره قدیمه است و منفکِّ از عمل است و بعضى پندارند که متلازم با عمل است مانندِ جفر که آن یقیناً متلازم است ،امّا رمل عملش در زیرِ دو عنوان است :

یکى معرفت اشکالِ البیوت (16 خانه) .یکى معرفتُ مَدالیلِ البیوت .

 و احکام‏ها که آن هم دو قسم است :

 یکى آنکه هر خانه‏اى (شکلى) فى‏نفسه بر چه دلالت مى‏کند و دیگر آنکه این شکل اگر در جاىِ غیرِ خودش باشد ،چقدر از مدلولش کم مى‏شود یا چقدر مى‏افزاید یا به کلّى عوض مى‏شود و معرفتِ طَبایعِ اشکال نارىِ هوایى و متعلقاتِ سمایى و ارضىِ آنها از بروج و افلاک و کواکب در سمایى و از معدن و نبات و حیوان در ارضى جزءِ معرفت‏الاشکال نه جزءِ معرفت‏الاحکام

و عمل رمل در زیر پنج عنوان است :

ضمیرگویى ،خبئ‏گویى ،ماضى گویى ،حال گویى ،مستقبل گویى .

    و حال گویى از همه آسان‏تر است ،زیرا وجود حاضر دارد و نمایان مى‏شود ، زیرا صفحه قرعه مانند آینه است ،صور موجوده در آن نقش مى‏بندد .

    و مستقبل گویى از همه دشوارتر است براى آنکه وجود ندارد .و ماضى گویى هم تا اندازه‏اى دشوار است ،زیرا فاصله شدن زمان به ویژه که دور هم باشد قرعه را تاریک و مبهم و گیج مى‏کند .

    چون در اولِ تأسیس این علم سنگریزه مى‏چیدند به جاى نقطه ریزى که حالا رسم است ،پس سنگریزه‏ها را مى‏شمردند ،اگر آخر دو تا مى‏ماند آن را خط مى‏نامیدند و اگر یکى مى‏ماند آن را نقطه مى‏نامیدند ،لذا علم رمل نامیده شد و توان گفت که مجازاً موضوعِ این علم رمل است یعنى بحث مى‏کند از مدالیلِ رمل مرتّب چیده شده که زوج است یا فرد .

نقطه را نور و فرد و باز و خط را ظلمت و زوج و بسته هم نامند .

  علم و دانش Knowledge http://www.iranayin.com/

مرجع: کتاب هزار و یک کلمه