در تحصیل علوم دقیقه دشوارتر از تحصیل علوم جلیه

در تحصیل علوم دقیقه دشوارتر از تحصیل علوم جلیه

در بیانِ آنکه تحصیلِ علومِ دقیقه و دقائقِ هر علمى دشواتر است از تحصیل علوم جلیه و جلیاتِ هر علمى و چنانکه دشوارتر است کامل‏تر نیز هست و کم‏تر و نایاب‏تر است و مهمّ‏تر و نافع‏تر است (دقائق مانندِ گنج است) .

  مثلاً سه علم متعلّق به نجومِ قدیمِ مبنىِّ بر سکونِ ارض 1) نجوم یعنى شناختن ستاره‏ها و عدد و هیأت و حرکت و سعد و نحسِ آنها و چهل و هشت شکلِ مفروض از وضعِ اجتماعِ آنها که 12 شکل آنها را بروج مى‏نامند و مدارِ خورشید چون رشته عِقد از آنها عبور مى‏کند و یا مدارِ زمین بنا بر حرکتش .

    2) احکام یعنى دانستنِ مدلولِ اتّصالات و نظراتِ آنها با یکدیگر و زیجات و زوائج و مدلولِ سهام و بالجمله کلّیاتِ قضایاءِ متعلقه به مافوق الارض که مدلولِ کائناتِ جَوّ یعنى مرکّباتِ ناقصه هم داخل است ...............

در تحصیل علوم دقیقه دشوارتر از تحصیل علوم جلیه      

در بیانِ آنکه تحصیلِ علومِ دقیقه و دقائقِ هر علمى دشواتر است از تحصیل علوم جلیه و جلیاتِ هر علمى و چنانکه دشوارتر است کامل‏تر نیز هست و کم‏تر و نایاب‏تر است و مهمّ‏تر و نافع‏تر است (دقائق مانندِ گنج است) .

  مثلاً سه علم متعلّق به نجومِ قدیمِ مبنىِّ بر سکونِ ارض 1) نجوم یعنى شناختن ستاره‏ها و عدد و هیأت و حرکت و سعد و نحسِ آنها و چهل و هشت شکلِ مفروض از وضعِ اجتماعِ آنها که 12 شکل آنها را بروج مى‏نامند و مدارِ خورشید چون رشته عِقد از آنها عبور مى‏کند و یا مدارِ زمین بنا بر حرکتش .

    2) احکام یعنى دانستنِ مدلولِ اتّصالات و نظراتِ آنها با یکدیگر و زیجات و زوائج و مدلولِ سهام و بالجمله کلّیاتِ قضایاءِ متعلقه به مافوق الارض که مدلولِ کائناتِ جَوّ یعنى مرکّباتِ ناقصه هم داخل است .

    3) استخراج یعنى تعیین مکان هر ستاره و نظرش با ستاره‏ها و تمام وضع فلکیات در روز معین یا ماه یا سال از روىِ حسابِ حرکات آنها به اختلافِ اقوال و زیجات و نتیجه گرفتن و حکم کردنِ به وقایع روز و ماه و سال که تقویم نویسى به طرزِ قدیم بدونِ استخراج ممکن نبود پس استخراج از علوم دقیقه است و خیلى دشوارتر است از نجوم و احکام که از علوم جلیه‏اند .باز از هشت فنّ طبّ فنّ صَیدَنَه که گیاه‏شناسى باشد از علوم دقیقه است و دشوار است و علم موسیقى از سایر علوم ریاضى دقیق‏تر و دشوارتر است و جبر از حساب و هندسه دقیق‏تر و دشوارتر است و جغرافیاىِ دریا دشوارتر از صحرا است .

  امّا دقائقِ هر علمى مثلاً فنّ تشریح که شناختنِ اعضاءِ حیوان و افعالِ اعضاء است .پى بردن به دقائق هر عضوى دشوارتر از شناختن خود آن عضو و افعال و خواص کلیه آن عضو است و منشاءِ اختلافات هر علمى دقائق آن علم است و نیز عمل به هر علمى دشوارتر از تحصیل مسائل آن علم است مثلاً تمیز نبض‏ها یعنى حرکات شرائین در شخص حاضر و حکم به اینکه این حرکت به مصداق کدام مفهوم است و بالجمله تطبیق مصادیق جزئیه شخصیه به مفاهیم کلیه و خطا نکردن خیلى دشوارتر از تحقیقِ مفاهیم است .

 بسائط نبض که قرب 200 است و مرکّباتش که چندین هزار است آسان است امّا تمیزِ نبضِ یک بچه و یک پیر که داخل در کدامِ عنوانِ نبض است دشوارتر است و معالجه دشوارتر از علم طبّ است و معالجه بیمارىِ مزاجى دشوارتر از معالجه اطراف است و در علم فقه به هر دینى جوابِ استفتاء نوشتن که (اِفتاء) نامند و مُتصَدّىِ آن را مفتى ؛دشوارتر از تحقیقِ مطالبِ فقه است در درس و در تصنیف .

 و نیز در میان 3 فنِّ حکمتِ عملیه فنِّ اخلاق دشوارتر از فنِّ تدبیر منزل و فنِّ سیاستِ مُدُن ؛باز عمل کردن به علم اخلاق و تبدیلِ خُلق بد را به خوب به فکر و ریاضت خیلى دشوارتر از علمِ اخلاق است و در شرعِ اسلام آن را جهادِ اَکبَر نامند و جنگ را جهاد اَصغَر و اکنون که سنه 1348 هجرى قمرى و ماه پنجم از 1308 شمسى است و مطابق با اوت ،در فَلَسطین و بیت‏المقدّس ،جنگ دیانتى بزرگ عمومى که دنیا به خود وعده مى‏داد شروع شده ،ابتداء از کلیمیان شده که اعظم و اقدمِ ادیانِ[1]‏ حاضره دنیا مى‏باشند و هیجده قرن است که ذلیل مطلق بودند و زمامدارى مقتدر از خود نداشتند و در هر مملکت که بودند باجگذارِ زمامدارِ آنجا بودند و اکنون به سببِ بوىِ آزادىِ دین که به مشامِ دنیا مى‏خورد و چند روزه زمامدارىِ (لنین) در روسیه که گویند از یهود بود ،پنداشته‏اند کلیمیان که هنگام نهضت و قیامِ آنها رسیده و شبِ ذلّتِ آنها بدل به روزِ عزّت گشته و خوابشان بس شده ،حالا دیگر وقتِ خواب مسیحى و محمّدى آمده ،لذا ناگهان خروج کرده بر مسلمینِ (فَلَسطین) تاخته و فتکِ فطیعِ[2]‏ بى‏رحمانه‏اى راه انداخته‏اند و ابقاء بر زن‏ها و بچه‏ها نیز نمى‏کنند و خانه‏ها را آتش مى‏زنند و در شهرها و بیابان‏ها هر که را بینند بى‏پروا و بى‏استثناء مى‏کشند و مسلمینِ هند و آمریکا عازمِ دفاع و رفتنِ به شامات شده‏اند و مسیحیان نیز با مسلمین متّفق شده مشغولِ دفاعَند و اشتعالِ نائره جنگ روز افزون است و حقیقتِ امر باطنى گُم و معمّا است و این جنگ طول خواهد کشید امّا نه به قدر جنگ بین‏المِلَل که در همین نزدیکى واقع شد و هفت سال طول کشید به نامِ دولت ،ولى این جنگ به همه جا سرایت مى‏کند به نامِ دین و سه ماه خیلى شدید و عالم‏گیر خواهد شد و عاقبتِ خیلى روشنِ فرح‏بخشى براىِ عقلاء و دانشمندان کُره عموماً خواهد داشت که از ذلّتِ اسیرىِ در دستِ نادانان که اکنون دارند برآیند و نوبتِ حکومت به عقل رسد و تا کنون جهل حکومت داشته (گوینده زبان امید است نه یقین) و نهضتى براىِ روحِ دین خواهد بود و خیلى از انتظارها برآورده خواهد شد نه بر مرامِ منتظرین بلکه اَعلى‏ و اَجَلِّ از آن و در میانِ صورت‏هاىِ ادیان که امروز چهره‏نما هستند به نفعِ مسیحى خواهد تمام شد و براىِ یهود ،سودى نخواهد نمود و بازارِ مسندنشینانِ ادیان و شعبه‏هاىِ مختلفه آنها بى‏رونق خواهد شد بلکه به کلّى خائب و بى‏عنوان خواهند گشت و عالَم روىِ دیگرى به اهلش نشان خواهد داد و خدا جلوه‏اى از نو خواهد نمود و خداجویانِ حقیقى به مراد خواهند رسید و آفتاب روشن‏تر از این که حالا هست خواهد شد و علومِ رُوحیه رایج و رومان‏ها و موهومات کاسد و بى‏قدر مى‏شوند (مَحوالموهوم و صحوالمعلوم) .

 [1]  . هشت جنگ بزرگ صلیبى که مهمّ‏ترین جنگ‏هاى دنیا بود هم از فلسطین شروع شد تا 200 سال و کسرى عمر یافت و 4 ملیون بشر را بى‏عمر نمود . (کیوان)

 [2]  . کشتار ناگهانى

  علم و دانش Knowledge http://www.iranayin.com

مرجع: کتاب میوه زندگانی - فریده پانزدهم از کنز ششم - به تصحیح مسعود رضا مدرسی چهاردهی