آب در فرهنگ عامه آذربایجان. نوروز * سیزده به در :شعرترکی........

آب در فرهنگ عامه آذربایجان. نوروز * سیزده به در :آب و ادبیات عامه آذربایجان :شعرفردوسى. شعرهای ترکی :یاغئش یاغئر یاغا یاغا.یاغدی یاغئش لار.یاغئشئم یاغ یاغ که کیلیم اوزانسئن.آرازآراز خان آراز.سو قیزدیراندا  بیزه خبری ده یر. سو آخار چوخوری تاپار ،

  آب در فرهنگ عامه آذربایجان* سیزده به در :

آیینی است که به نو شدن و طراوت زمین در بهار بر می گردد. مثل دیگر آیین ایرانیان که همه زندگی‌شان از راه کشاورزی می‌گذشت.

 نوروز گویا روز رسمى همه مردم براى طلب باران در همه سرزمین هاى ایرانى بوده است و خوردن غذا در دشت و صحرا نشان همان فدیه گوسفند بریان است که در اوستا آمده. همچنین افکندن سبزه هاى تازه دمیده نوروزى به آب روان جویبارها تمثیلى است از دادن فدیه به ایزد آب (آناهیتا) و ایزد باران و جویبارها (تیر) و به این طریق تخمه بارور شده اى را که ناهید، فرشته موکل آن بوده است به خود ناهید بازمى گردانند و گیاهى را که ایزد تیر، پرورانده است به خود وى بازمى سپرند، تا موجب برکت و بارورى و فراوانى آب در سال نو باشد. همچنین چون سیزدهم نوروز متعلق به ایزد (تیر) یا (تیشترى) بوده مردم براى طلب باران از ایزد به صحرا مى رفته اند...............

آب در فرهنگ عامه آذربایجان. نوروز * سیزده به در :آب و ادبیات عامه آذربایجان :شعرفردوسى. شعرهای ترکی :یاغئش یاغئر یاغا یاغا.یاغدی یاغئش لار.یاغئشئم یاغ یاغ که کیلیم اوزانسئن.آرازآراز خان آراز.سو قیزدیراندا  بیزه خبری ده یر. سو آخار چوخوری تاپار ،   آب در فرهنگ عامه آذربایجان* سیزده به در : آیینی است که به نو شدن و طراوت زمین در بهار بر می گردد. مثل دیگر آیین ایرانیان که همه زندگی‌شان از راه کشاورزی می‌گذشت.  نوروز گویا روز رسمى همه مردم براى طلب باران در همه سرزمین هاى ایرانى بوده است و خوردن غذا در دشت و صحرا نشان همان فدیه گوسفند بریان است که در اوستا آمده. همچنین افکندن سبزه هاى تازه دمیده نوروزى به آب روان جویبارها تمثیلى است از دادن فدیه به ایزد آب (آناهیتا) و ایزد باران و جویبارها (تیر) و به این طریق تخمه بارور شده اى را که ناهید، فرشته موکل آن بوده است به خود ناهید بازمى گردانند و گیاهى را که ایزد تیر، پرورانده است به خود وى بازمى سپرند، تا موجب برکت و بارورى و فراوانى آب در سال نو باشد. همچنین چون سیزدهم نوروز متعلق به ایزد (تیر) یا (تیشترى) بوده مردم براى طلب باران از ایزد به صحرا مى رفته اند. این ایزد که در «اوستا» یشت و ستایشى دلکش دارد، ایزد باران است. این ایزد همواره به صورت اسبى با دیو خشکى و خشکسالى که دیو «اپوش» نام دارد در جنگ و کشمکش است و اگر شکست یابد آب مى نوشد و گیاه مى خشکد و خشکسالى مى شود و اگر پیروز شود، سرچشمه آب ها به نیروى اسبى روان مى گردند و سرزمین ها از سال خوب و خوشى بهره مند مى شوند. براى این که ایزد باران پیروز شود، لازم بود که همه مردم در نماز از او نام ببرند و او را بستایند و از او طلب باران کنند. * ماهی بر سر سفره هفت سین : یکى از دلایل آوردن ماهى بر روى سفره هفت سین نیز آن است که ماهى یکى از نمادهاى آناهیتا فرشته آب و بارورى است که وظیفه اصلى نوروز را که بارورى است، برعهده دارد و وجود آن در خوان نوروزى سبب برکت و بارورى در سال نو مى شود، خوردن ماهى پلو نیز در شب عید از این روست. 4-  آب و ادبیات عامه آذربایجان : در بسیارى از اشعار شعراى ایرانى و در نظم و نثر فارسى نیز وصف آب از موضوع هاى مهم و پرجلوه، هر اثر ادبى به شمار مى رود و شاعران کوشیده اند تا زیبایى و خروش این مایه حیاتى را که با هنر ایرانى   به نمایش درآمده، در آثار خود منعکس نمایند. همچنین شعرا و ادبا جنبه هاى زندگى ساز و ارزش هایى را که آب در پرورش گل ها و ریاحین و باغ و بوستان و رفاه زندگى بشر دارد در اشعار خود به وفور مى آورده اند تا جایگاه آب در فرهنگ ملى ما را بیشتر بنمایند. از جمله : فردوسى سر و تن بشوییم با پا و دست چنان چون بود مرد یزدان پرست سپینود را پیش او برد شاه  بیاموختش دین و آئین و راه به شست اش بدین به و آب پاک  وزو دور شد، گرد و زنگار و خاک پاک و صافى شو و آنگه به خرابات درآى  که صفایى ندهد آب شراب آلوده و  پروین درخشان آذربایجان چه زیبا گفته : بارید ابر بر گل پزمرده ای و گفت  کاز قطره بر گوش تو آویزه ساختم از بهر رخ پاکیزه ات ز گرد    بگرفتم آب پاک ز دریا و تاختم خندید گل که دیرشد این بخشش و عطا رخساره ای نماند  زگرما گداختم اشعار فولکولوریک زیبایی در ادبیات عامیانه مردم آذربایجان در خصوص باران وجود دارد که معمولا پس از نزول این نعمت الهی زمزمه می گردد.گهگاه افراد شرکت کننده در آیین های باران خواهی پس از بارش باران این شعر ها را می خوانند. دو نمونه از مشهورترین این اشعار ارائه می گردد:  یاغئش یاغئر یاغا یاغا  بیری دوشور بیزیم باغا گلین گئدک بیزیم باغا بیزیم باغا اویناماغا اویناماغئن واختی دئیل   قئزئل گولون تاختی دئیل  **** یاغدی یاغئش لار  بانلادی قوش لار چول ده چوبان لار  حیوان جامئش لار بیزیم پریش لر سونبولی قریشلر یا در آیین نمایشی چومچه خاتون که قبلا بیان شد اشعاری لطیف و رقت آور خوانده می شود. از انواع مختلف اشعار طلب باران ؛  قئزلار باغا گئده ریک   گول درماغا گئده ریک سن یاغئش اول من بولوت یاغا یاغا گئده ریک ***** یاغئشئم یاغ یاغ که کیلیم اوزانسئن   آنامئن بیر دونو وار یاغئشا بویانسین توصیف رودخانه ها ، دریا ها و چشمه ها و نام آن ها دارای جایگاهی آیینی و اعتقادی است که در با ورها و مراسم و فرهنگ ما  متجلی است از جمله رود ارس  به زبان ترکی » آراز « که در موج موج آب آن ، آرامش  سایه های  با رها و اعتقادات نهفته است یا رود های دیگری چون قره چای ، آجی چای مهران رود و ... که در باره ی آن ها سخن بسیار است. آرازآراز خان آراز  سلطان آراز خان آراز چای - بولاغون قوروسون  منیم تکین یان آراز آرازکیمی    آخئرام    یاندئرئرام        یاخئرام گوزل لرده    گوزوم  وار    حسرت  ایله   باخئرام  هر آخان آراز اولماز      یاواسوز آواز اولماز    این ادبیات عامه ی آبی  تنها منحصر به شعر نیست بلکه در وادی نثر هم ادبیات پر باری داریم. بیر گون بوغدا و داری بیر بیریله ساواشئرلار .آخی داری اوزونه فخر ائدیر دی.بوغدا اوز قویوب داری یا ساری بئله دییه ر: ایلیم ایلیم ایته رسن   کول دیبینده بیته رسن خارمودون مندن اولماسا    ایت پوخوندان بئته ر سن علاوه بر این ها واژه ی» سو « آب در ضرب المثل های ترکی  باینگر احساسات و آمال آذربایجانی در زندگی آبکی شان است. از جمله : سو قیزدیراندا  بیزه خبری ده یر سوسوزومدان اوره گیم  کوره گیمه یاپیشیر سوزوزومدان دیلیم چیخیر ( ظفرخواه) * جیه ریم یانیر  سو آخار چوخوری تاپار ،  //  سو آخار  دلی باخار  // سو آخار یو.لونی تاپار //  سو قورتولماز ،   قارا  آغارماز  // سو یارانیب آخماقا ، گوز یارانیب باخماقا    // سو وئر سوسویانا        ایچسین قانا قانا سویون لال آخانی آدامین یئره باخانی ( فیضی خواه) نتیجه گیری  در حوزه‌های متفاوت جغرافیایی و فرهنگی مراسم و آیین‌های گوناگونی برای باران‌خواهی و تقدس آب برگزار می‌شود، آنچه مهم است این است که هرچند صورت ظاهری اجرای این آیین‌ها ممکن است متفاوت باشد، ریشه‌های مشترکی دارند. در مراسمی چون »چشن آب نو« (تعویض آب حوض‌ها و آب‌انبارها به هنگام سال نو) »جشن تیرگان«، »بردن آب به سر سفره عقد و نوروز«، »سپردن سبزه به آب در سیزده نوروز« و »عروسی باران« و یا »چهل کچلون«،و.اعتقاد به جان‌دار بودن آب در باورداشت‌های مردم به چشم می‌خورد که همواره  نماد برکت و زایش و فزونی نعمت هستند. در اکثر این آیین‌ها ترس از خشکسالی به چشم می‌خورد، از همین روی مراسمی چون دعاهای باران و نماز و نیایش برای طلب باران پدید می‌آید و یا اینکه در باور مردم آب همواره از سرشتی جادویی برخوردار است، چنانکه شب‌ها کاریزها، قنات‌ها و چشمه‌ها و رودخانه‌ها مأوای موجودات وهمی و جنیان و پریان می‌شود خاصیت جادویی آب، درمان بخش نیز است؛ از این روی چشمه‌ها وآب‌های مقدس و مناسک و مراتب احترام گذاری به آن‌ها را داریم که غالباً برکت بخشی و نماد سبزی و زایندگی هستند و اغلب درخت یا درختچه‌ای در کنار آنان حاکی از این نماد به چشم می‌خورد که آن هم معمولاً شفابخش و مورد تقدیس است. از : اباسط احمدی دیزج - قسمت پایانی *منابع و مآخذ -باشکوز، ایمان، مراسم تمنای باران و باران سازی در ایران -بیضایی،  بهرام ، نمایش در ایران ، چ کاویان ، تهران ، 1344 -پدرام ، محمود ، پژوهش مردم شناسی آب مایه ی حیات در حوزه ی رودخانه ی میان دو آب ، مردم شناسی میراث فرهنگی ، 1370 - پزدو, بهرام، کشاورز و کشاورزی در ایران باستان"؛ مجله هوخت -جنیدی, محمد جواد آب از نظر ادیان"؛ نشریه دانشگاه ادبیات و علوم انسانی تبریز -حسن زاده, مهران سد سازی در ایران باستان, تهران؛ سایت اینترنتی میراث فرهنگی -خسروی, محمد باقر"آب در فرهنگ و هنر و معماری ایران"؛ تهران,  فصلنامه هنر -دوست خواه ، جلیل ، گزارش پژوهش اوستا، کهن ترین  سرود های ایرانیان -سپهر فر، علی اکبر زاده ، مردم نگاری ارومیه ، پژوهشکده مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی -شاملو ، احمد ، کتاب کوچه ، ج 1 -طبیبی، حشمت‌الله ،  جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی ایلات و عشایر،  انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم -ظفر خواه ، علی ، آتا بابالار دئییب لر ، چ اول، انشارات یاران ، تبریز ، 1370 -غنی‌نژاد، فهیمه ، جلوه‌های اساطیری در آیین‌های کوچه و بازار، کتاب ماه هنر -فیض الهی ، ، حسین ، آتار سوزو عقلین گوزو » تبریز ، هادی ، چ اول، 1366 -کتیرایی، محمود، از خشت تا خشت ، نشر ثالث، تهران -ماسه, هانری ، معتقدات و آداب ایرانی"؛ ترجمه مهدی روشن ضمیر, مجله دانشکده ادبیات و علم انسانی, موسسه تحقیقات اجتماعی و علوم انسانی, تبریز, دانشگاه آذرابادگان -مزدا پور، کتایون ، تحلیلی بر اسطوره ی باران کرداری (1) ، چیستا، سال چهارم ، ش هشتم ، فروردین 1366 -معمار فریدون ، آیین های طلب باران در غرب ایران ، چیستا، سال 2 ریال شماره ی 10 -مکرمی ، بر آبادی ، مردم نگاری شهرستان بیرجند ، مردم شناسی سازمان میراث فرهنکی ، 1375 -میرشکرایی ، محمد ، انسان و آب ،  مجموعه مقالات اولین گرد همایی مردم شناسی ، سازمان میراث فرهنگی ، تهران ، 1371 و رک . خضر در فرهنگ رسمی و فرهنگ عامه ایران؛ تهران -میهن‌دوست، محسن ،  پژوهش عمومی فرهنگ عامه، انتشارات توس، تهران، -هدایت ، صادق ، نیرنگستان ، امیر کبیر ، چ سوم ، تهران ، 1342ص 172   -یاحقی ، محمد جعفر ، فرهنگ اساطیر و اسارات داستانی در ادبیات فارسی انتشارات سروش ، تهران ، 1369