ترجمه فارسی منظوم خطبة البیان منسوب به حضرت علی علیه السلام

ترجمه فارسی منظوم خطبة البیان اثر شاپور کاشانی بکوشش محمدتقی دانش پژوه یکی از خطبه‌های منسوب بامیرمؤمنان علی ابی‌طالب(ع) خطبة البیان است. این خطبه غلوآمیز است و بندهایی از آن در تاریخ طبری و رجال‌کشی و بصائر صفار و اختصاص مفید و هفت باب بابا سیدنا و روضة‌التسلیم و دیگر جاها دیده میشود. بگفته برخی از خاورشناسان ریشه آن را در آیین کهن آریایی و سامی و کیش مانی باید جستجو نمود. از دانشمندان شیعی مجلسی دوم در بحار (54:7) میگوید که این خطبه جز در کتب غالیان و مانندشان نیامده است. میرزا ابوالقاسم قمی نیز آشکارا از این خطبه خرده گرفته و در صحت استناد آن شک نموده است (فهرست دانشگاه از منزوی 108:2 و از نگارنده 1291:5) این ترجمه منظوم فارسی که اینکه بچاپ میرسد از مولانا شاپور کاشانی است که بنام شمس‌الدین محمد فرمانروای کاشان در 846 آن را سروده است. از این شاعر سده نهم در تحفه سامی (ص155) یاد شده و در آن آمده که او را دیوانی است (ذریعه 491:9- فرهنگ سخنوران ص 285) این ترجمه را در دو مجموعه دیده و در اینجا از روی آنها در اینجا بچاپ رسانده‌ام: مجموعه ش 170 کتابخانه سر یزدی در مدرسه عبدالرحیم خان شهر یزد نوشته سده 11 و 12 دارای این ترجمه منظوم و شرح دعای شبمخ بروایت کعب الاحبار بفارسی با خود این دعا بعبری بخط عربی با یک دیباچه فارسی. 1- مجموعه ش 164 کتابخانه مرکزی دانشگاه نوشته محمد افضل بن قیصر علی تفرشی، دارای: 1) کلمات قصار پیامبر با ترجمه منظوم فارسی (55 حدیث) (ار-7 (نوشته روز شنبه 20ع1/1088) 2) چهل حدیث نبوی بی ترجمه (7پ- 11پ بهمین خط) 3) سی حدیث نبوی با ترجمه فارسی منظوم (11پ- 15پ نوشته 4ج2/1098) 4) صحیفة المحبة یا چهل کلمه علوی گزیده ازالسبعین امیرسید علی همدانی با ترجمه فارسی منظوم ساخته برای سلطان احمدخان گویا گیلانی (16پ - 21پ نوشته روز آدینه «سبعین» ج2/1097) 5) صد کلمه جاحظ با ترجمه منظوم فارسی (21پ-33 ر نوشته ع1/1098 بهمین خط) 6) بیست و نه کلمه علی با ترجمه منظوم فارسی (33 پ - 36پ بهمین خط) 7) نظم اللئالی یا ترجمه نثر اللئالی ازعادل بن علی بن عادل (36پ-58 پ نوشته روز دوشنبه 3ع2/1098) 8) مناجات علی با ترجمه منظوم فارسی (59ر- 62پ نوشته 3 ع 2/1098) 9) مناجات منظوم علی با ترجمه فارسی (63ر- 70ر بهمین خط) 10) ترجمه خطبة البیان شاپور کاشانی (70پ - 88پ بهمین خط انجام افتاده) 11) ترجمه دیوان علی بفارسی (89ر - 90پ بهمین خط و آغاز افتاده (فهرست دانشگاه 115:2 و 136-137و 157-158و 230و 291و 295) آغاز ترجمه منظوم شاپور کاشانی فی نعت النبی صلی الله علیه وآله و سلم وعلی اهل بیته الطاهرین.   حرف اول بنام آن معبود مبتدای رسوم عالم اوست جهت ساکنان کره خاک رازق جن و انس و ماهی و مور ... لطف میکشد براه همه بهرزنگی شام و رومی روز آنکه شایسته سجود بود لازم واجب الوجود بود  کوست فی الارض و السما موجود نقش بند وجود آدم اوست بر فلک بسته خیمه افلاک کارساز تمام وحش و طیور پرده ستر بر گناه همه کرده خورشید ومه جهان افروز لازم واجب الوجود بود لازم واجب الوجود بود آغاز داستان خطبة البیان امیرالمومنین وافضل الوصیین ع     *       بعد توحیدگویی و نعت نبی معدن لطف و خواجه لولاک در گنجینه حقایق حق قرة العین اهل بینش بود افضل الخلق و مستجاب دعا مشفق خلق و کان رحمت اوست بر روان رسول و آل مدام صد هزاران سلام و الاکرام     *       فخر عالم محمد عربی کان معنی مسافر افلاک که بانگشت کرد مه راشق پیر مقصود آفرینش بود ختم پیغمبران رسول خدا عذر خواه گناه امت اوست صد هزاران سلام و الاکرام صد هزاران سلام و الاکرام آغاز داستان خطبة البیان امیرالمومنین علیه السلام[1]     *       روزی از روزگاران در کاشان خلق در طاعت خدا دل خوش مجلسی بود بس لطیف و ظریف هر یکی در نطق می‌سفتند شرح دادند از نکو علمی بود حاضر در آن خجسته مقام شمس دین آن محمدی که بجود میرعادل دل همایون فال آن ملک سیرت فلک منزل نام او چون محمد از ازلی است صفت خطبة البیان چون شنفت که اگر این حدیث نظم کنی کرم از لفظ آن بزرک قبول که بنام من ستمدید[2] یادگاری بود پسندیده کند یاد شاپور دردمند کند چون که [3]بر عمر اعتباری نیست سخن مرتضی علی بشنو     *       مقصد ماه بهمن و رمضان سال تاریخ هشتصد و چهل وشش چند کس حاضر از وضیع و شریف معجزات علی همی گفتند صفت خطبة البیان علی حاکم شهر و سرور ایام نامده مثل او کسی بوجود شاه بسیار دان اندک سال میرهمت بزرگ و کوچک دل دوستار علی و آل علی است با من دردمند خاکی گفت شهره گردد که جامع سخنی نظم کردم حدیث زوج قبول هر که این نظم را پسند بهتر از نام نیک کاری نیست ای موالی کنون بر این بگرو سخن مرتضی علی بشنو 1- قال علی علیه السلام[4]:     *       انا الذی عنده مفاتح الغیب منم از حکم خالق بی عیب مطلع بر کلید مخزن غیب     *       لایعلمها بعد محمد غیری. مطلع بر کلید مخزن غیب مطلع بر کلید مخزن غیب که پس از مصطفای صاحب فن کس نمیداند این بغیر از من[5] 2- وله ایضا: انا بکل شیئی علیم     *       منم اندر جهان بحکم اله آنچه از کاینات درگذر است خ اطر من زجمله با خبر است     *       بر بدو نیک جمله چیز آگاه اطر من زجمله با خبر است اطر من زجمله با خبر است 3- (وله: [ انا ذوالقرنین المذکور فی الصحف الاولی     *       من اندر زمانه ذوالقرنین کرد الطاف حق ز دیرینه یاد من در کتاب پیشینه     *       اهل تحقیق را چور نورالعین یاد من در کتاب پیشینه یاد من در کتاب پیشینه 4- (وله ایضا [ انا الذی عندی خاتم سلیمان     *       منم آنکس که شاه مردانم پری و دیو پای بست من است حکم انگشتری بدست من است     *       صاحب خاتم سلیمانم حکم انگشتری بدست من است حکم انگشتری بدست من است 5- قوله تعالی منه اثنتا عشرعیناَ (وله) انا الحجة الذی یتفجر[6] اثنتی عشر عینا[7]     *       منم از فضل حجت آنکس (پری و دیو پای بست منست ] وز بزرگی خویش کرد آهنگ ده و دو چشمه را روان از سنگ [     *       که مبرا بد از هوا و هوس حکم انگشتری بدست منست) ده و دو چشمه را روان از سنگ [ ده و دو چشمه را روان از سنگ [ 6- وله انا الذی اتولی حساب الخلایق اجمعین     *       منم آنکس که روزی آوردم بجز از من که مرتضایم[8] کیست که بداند شمار[9] مردم چیست     *       تا حساب همه جهان کردم که بداند شمار[9] مردم چیست که بداند شمار[9] مردم چیست 7- وله ایضا[10] انا اللوح المحفوظ (صدق)     *       من یکی تخته‌یی[11]نگاشته‌ام ]مخزن معنوی است حاصل من لوح محفوظ نیست جز دل من [     *       سر مخفی نگاه داشته‌ام لوح محفوظ نیست جز دل من [ لوح محفوظ نیست جز دل من [ 8- و ]له [ انا جنب الله علما (صدق امیر المؤمنین)     *       منم آنکس که در معانی دین گشت نزدیک اهل عقل معاش علم ایزد [12] زپهلوی من فاش     *       پهلوی علم ایزدم بیقین علم ایزد [12] زپهلوی من فاش علم ایزد [12] زپهلوی من فاش 9- انا حبیب الله (صدق علی بن ابی طالب)     *       منم اندر کمال[13] صدق و صفا سر مردان علی ابوطالب بر همه طالبان حق غالب[14]     *       چون محمد حبیب خاص خدا بر همه طالبان حق غالب[14] بر همه طالبان حق غالب[14] 10- انا قلب الله کما قال الله تعالی ان الینا ایابهم ثم ان علینا حسابهم     *       آنکسانیکه اهل ایمانند من حساب همه کنم روشن بازگشت همه بود بر من     *       در علم خدا مرا دانند بازگشت همه بود بر من بازگشت همه بود بر من 11- انا الذی قال رسول الله صلی الله علیه وآله: الصراط صراطک و الموقف موقفک     *       در حق من که با بتولم جفت که ره راستی نموده تست جای استاد جای بوده[15] تست     *       مصطفی بهترین عالم گفت جای استاد جای بوده[15] تست