سر چشمه عرفان

سر چشمه عرفان

با توجه به مطالبى که در صفحات گذشته ملاحظه کردید ، جستجو در تاریخ حیات انسان که چه شخصى پایه گذار مکتب عرفان بوده و یا به وسیله چه گروهى از اهل دین این مدرسه بنا گذارى شده ، کار با مفیدى نیست . زیرا ، وقتى حقیقتى به صورت مایه و استعداد و ذوق و شوق و نیاز و احتیاج ،
در ذات انسان نهفته است ، باید آن را از حضرت محبوب دید .به حقیقت که لازم است از عرفان و حال عرفانى به عنوان یک واقعیت ملکوتى و سرّ خدایى که در اعماق جان ریشه دارد یاد کرد .این انسان است که به دور از غوغاى حیات عاریت ، احساس مى‏کند که در درونش عشق به مبدأ هستى و علاقه به پاکى جان و طهارت درون و پاى بندى به حقایق و واقعیت‏ها و توجه به دانش و بینشى مافوق دانش و بینش مادّى موج مى‏زند . این انسان است که مى‏خواهد اضطراب درونش را با کمک عاملى قوى و حقیقى غیر از عوامل مادّى که خود عامل اضطرابند ، تبدیل به امنیت کند . این انسان است که در جستجوى اتّصال به حقیقت و واقعیّت مجاهده مى‏نماید . و این انسان است که علاقه دارد با تمام هستى وجودش در سرزمین عشق و محبّت خیمه زده و کارى کند که براى همیشه از ناراحتى وجدان راحت باشد . این انسان است که در فطرتش مى‏یابد ، حقیقتى او را به سوى خود جذب مى‏کند و از او مى‏خواهد که در کنار وى قرار گیرد . این انسان است که علاقه دارد تمام افراد بشر در کنار او راحت و در امنیت و آسایش باشند . این انسان است که مشتاق فهم حقایق عالى هستى است و مى‏خواهد اسرار عرصه‏گاه حیات بر او کشف شود . این همه عشق و علاقه و ذوق و شوق که هم چون دریا در باطن انسان موج مى‏زند همان مایه‏اى است که اهل دل از آن تعبیر به استعداد عرفانى و حالت عرفان خواهى مى‏کنند . این قوّه و استعداد است که اگر با قوانین وحى و ریاضتهاى شرعیّه رشد کند ، انسان به آن چه که فطرتاً در طلب آن است ، مى‏رسد . این واقعیت که در دل و جان ریشه دارد ، همان کششى است که از جانب معشوق واقعى در اعماق هستى انسان عاشق قرار داده شده که عاشق به محض توجّه به این حقیقت در تکاپو مى‏افتد و به دنبال آراسته شدن به حقایق حرکت مى‏کند و در ابتداى حرکت و سلوکش حس مى‏کند که بدون راهبرى الهى و خودساخته‏اى ملکوتى قدرت سیر و سفر و حرکت در این راه پر خطر را ندارد ، راهى که راهزنان درونى و برونى براى راهزنى در زوایاى آن کمین کرده‏اند . عاشق عرفان و حال باید بداند که خضر این راه در درجه اوّل ، انبیا و امامان  علیهم‏السلام و سپس عالمان ربّانى هستند که جانشینان آن بزرگوارانند . بنابراین سرچشمه این حالت حضرت محبوب است و اوست که این مایه را در جان قرار داده و به وسیله راهنمایان راه از قوّه به فعلیت مى‏رساند و اوست که مایه عشق به خودش را در دل و جان انسان قرار داده و مى‏خواهد که انسان از تمام وسائل و ابزار مادّى و معنوى به عنوان وسیله ، براى رسیدن به معشوق حقیقى استفاده کند . آنان که براى رشد حال عرفانى در راه انبیا و امامان  علیهم‏السلام قرار گرفتند ، به آن چه باید برسند رسیدند و آن بینشى که باید پیدا کنند ، پیدا کردند و در این مسیر به خاطر رنج عبادت و حرکت در راه بندگى ، از اشراق و تجلّى حق بر قلب خود برخوردار شده و به مقام معیّت رسیدند . إِنَّ اللّهَ مَعَ الَّذِینَ اتَّقَوْا وَالَّذِینَ هُم مُحْسِنُونَ   . بى‏تردید خدا با کسانى که پرهیزکارى پیشه کردند و کسانى که [ از هر جهت  نیکوکارند مى‏باشد . إِنَّ اللّهَ مَعَ الصَّابِرِینَ   .
خدا با صابران است . قال رسول اللّه  صلى‏الله‏علیه‏و‏آله : اِنّ لِىَ مَعَ اللّه حالاتٍ لا یَحْتَمِلُها مَلَکٌ مُقَرَّبٌ وَلا نَبىٌّ مُرْسَلٌ  . رسول خدا  صلى‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود : « به درستى که براى من با خداوند حالاتى است که نه ملک مقرّب و نه پیامبر مرسل طاقتش را ندارند » .اگر گفته شود علّت رسیدن انسان به این مقامات عالى ، همان حالات درونى همراه با عبادات الهى و ملکوتى است صحیح گفته شده .
این فقیر پایه گذار عرفان را بزرگان هند یا حکماى یونان یا دانشمندان قدیم ایران نمى‏داند بلکه اینان به وجود آورنده بعضى از قواعد فلسفه و حکمت‏اند و عرفان و حال حقیقتى است که ریشه خدایى دارد و در اعماق قلب و جان هم چون گوهرى آسمانى نهفته شده که ظهور آن با ایمان به خدا و قیامت و اجراى دستورهاى حق و پیروى از سنن شرعیّه میسّر است . حالت نیازمندى انسان به حضرت حق و کششى که به آن سو دارد ، حالت عرفانى است . این حالت باید به دست فرستادگان حق از قوّه به فعلیت برسد . آنان که براى پاسخ گفتن به این حالت نیازمندى ، متوسّل به مدّعیان عرفان و افرادى غیر از فرستادگان حضرت محبوب شدند ، بیراهه رفته و به جایى نرسیدند . تأمین مسائل این راه ، وقف نبوّت و امامت و قرآن مجید است . سالکان این وادى و مسافران این راه و قاصدان این معنى مى‏گویند :  بناى برنامه خود را در این مسیر بر چهار حقیقت قرار ده :
1 ـ معرفت خدا و اسماء و صفات و افعالش .
2 ـ معرفت نفس و شرور و خطرها و خواسته‏هاى غیر شرعى آن .
3 ـ معرفت وساوس و کیدها و و دام‏هاى دشمن .
4 ـ معرفت دنیاى منهاى حق و غرور و فتنه انگیزى و زرق و برقش .
پس  غیر انبیا و قرآن و ائمه  علیهم‏السلام ، چه کسى مى‏تواند منبع این معارف باشد ، تا
براى به دست آوردن این چهار رشته معرفت به او متوسّل شد ؟هر که را بنگرید به هر جا که رسیده باشد باز نیازمند به انبیا و ائمه  علیهم‏السلام و قرآن دراین چهار حقیقت است . من منکر نیاز انسان در طریق خدا ـ به وقت نبود انبیا و ائمه  علیهم‏السلام و غیبت ولىّ عصر  علیه‏السلام ـ به عالم ربّانى نیستم ، ولى مى‏دانید که عالم ربّانى و فقیه واجد شرایط واسطه‏اى بیش بین ما و فرستادگان خدا نیست . او از خود چیزى ندارد ، آن چه مى‏گوید از منابع وحى است ، به این خاطر بالاستقلال نمى‏تواند قطب عارفان و مرجع سالکان باشد ، بلکه خود او در راه است و با تمام وجود مجاهده مى‏کند تا به یقین واقعى و ایمان حقیقى برسد و چون در این راه بیش از دیگران زحمت کشیده به او اجازه مى‏دهند که دست گمراهان و عقب افتادگان را گرفته و با خود هم سفر نماید . آیا از علماى ربّانى و واجدان شرایط احدى را سراغ دارید که بدین مقام که قطب عالم امکان ، ملجأ و مرجع سالکان ، فروغ قلب عارفان حضرت مولى الموحّدین امیرالمؤمنین  علیه‏السلام قدم گذاشته رسیده باشد ؟
 لَوْ کُشِفَ الْغِطاء مَا ازْدَدْتُ یَقینا  . اگر پرده هم کنار رود بر یقین من چیزى افزوده نخواهد شد . در هر صورت ، با این همه مایه‏هاى فطرى و روحى و با توجّه به هدایت حق که مبلّغ و رساننده‏اش به انسان انبیا و ائمه  علیهم‏السلام هستند ، اگر کسى در راه رشد و کمالش به مجاهده برنخیزد و براى به فعلیت آوردن استعدادهایش زحمت نکشد برابر با روایت زیر از رحمت حق محروم است .قال  رسول اللّه  صلى‏الله‏علیه‏و‏آله : اَلنّاقِصُ مَلْعوُنُ  . رسول خدا  صلى‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود : ناقص ملعون است .با نظر به مجموع آیات و روایات ، این جمله متوجّه کسانى است که مى‏توانند عقل و قلب خود را تکمیل کنند ، ولى هوى و هوس‏هاى حیوانى آن‏ها را از تکاپو در این راه متوقّف مى‏سازد . ادلّه فراوان از نقل و عقل در دست داریم که آنان که از نظر خلقت تکوینى ناقص به دنیا مى‏آیند ، یا بدون اختیار براى آن‏ها نقصى در این زندگانى خواه از نظر عضلانى و خواه از نظر قواى درونى ایجاد مى‏شود ، مورد رحمت و لطف الهى قرار خواهند گرفت .در « جامع الصغیر »  از رسول حق  صلى‏الله‏علیه‏و‏آله روایت شده :
از دست دادن چشم و یا گوش موجب بخشوده شدن گناهان است و هر چیزىکه از بدن ناقص شود به همین منوال موجب لطف و عنایت خداوندى خواهد بود . روشن است که ملاک دورى و نزدیکى به خداوند از نظر نقص و کمال مربوط به توانایى و اختیار است ، خواه آن نقص و کمال مربوط به خرد بوده باشد و خواه به اجزاى بدن .به طور کلّى هر کس که بتواند در تکمیل خود بکوشد و خویش را از نقص رهایى دهد ،این شخص در زندگانى موفّق شده است ، ولى اگر به جهت هوى و هوس ، یاتنبلى و مسامحه اقدام به رفع یا دفع نقص ننماید او ملعون است ، خواه نقص مربوط به عقل و خرد باشد و خواه مربوط به مرکب مادّى  » . کسى که در مقام به دست آوردن رشد و کمال برآید و این راه را تا سر منزل مقصود بپیماید به معدن نور متّصل مى‏شود ، چنان چه رسول خدا  صلى‏الله‏علیه‏و‏آله فرموده است :اِتَقّوُا فَراسَةَ الْمُؤْمِنْ فَاِنَّهُ یَنْظُرُ بِنُورِاللّه  .« از بینایى درون مؤمن بپرهیزید ؛ زیرا او با نور خدایى مى‏نگرد » .

 برگرفته از کتاب عرفان اسلامی