تقویت ایمان و باورهای دینی، راهی برای رهایی از افسردگی

نویسنده:احد روحانی مجد

افسردگی، یکی از رایج ترین اختلال های عاطفی است با توجه به رواج فراوان افسردگی و آثار بسیار ناخوشایند آن، تاکنون کوشش های بسیاری برای پی بردن به علل این پدیده صورت گرفته اما با وجود این کوشش ها در زمینه ی پیشگیری از افسردگی و درمان آن، نتایج موفقیت آمیزی حاصل نشده است. التزام عملی به اعتقادات دینی به عنوان عامل بازدارنده ی بسیاری از بیماری های روانی بویژه افسردگی، توجه تعدادی از روان شناسان و دانشمندان را به خود جلب کرده است. مطالعه ی منابع اسلامی و نظریات دانشمندان مسلمان، این نتیجه را به دست می دهد که بین التزام عملی به اعتقادات دینی (مذهب) و سلامتی روانی، هم بستگی مثبت وجود دارد. به نظر می رسد که در چارچوب عمل به آیین مقدس اسلام، شرایط زندگی انسان طوری تنظیم می شود که عوامل افسردگی زا از محیط زندگی، حذف می گردد.

افسردگی و علائم آن

افسردگی را می توان این چنین تعریف کرد: افسردگی عبارت است از کاهش یافتن نیرو و فعالیت جسمانی و روانی به سبب آزردگی.
غم، برجسته ترین و فراوان ترین نشانه ی هیجانی هر فرد افسرده است و به دیگر معنا از نشانه ی هیجانی فرد افسرده، از بین رفتن شادی اوست.
بی علاقگی به فعالیت و شرکت در اجتماع: توضیح این که از جمله عوارض افسردگی، کاهش میل به کار و فعالیت است. فرد افسرده، کم حوصله می شود؛ انگیزه ای برای کار ندارد و چون با کار نکردن، امکان موفق شدن و احساس موفقیت کردن وجود ندارد، شدت افسردگی بیشتر می شود؛ انسان افسرده نه تنها از منابع طبیعی و لذا محروم است بلکه با کار نکردن از خود ناراضی شده، بیش از بیش در کنج انزوا فرو می رود.
فرد افسرده به صورت منفی درباره ی خودش فکر می کند. وی علاوه بر عقاید منفی و گناه نسبت به خود، همیشه آینده را بد بینی و نومیدی زیادی می بیند. او معتقد است که اقدامات وی حتی اگر بتواند از عهده ی آنها برآید، محکوم به شکست هستند.
شاید موذیانه ترین نشان ها در افسردگی تغییرات جسمانی باشد. زمانی که افسردگی وخیم تر می شود تمام لذات زیستی و روانی که زندگی را با ارزش می سازند از بین می روند. کاهش وزن و اشتها و گاهی اختلال در خواب در فرد افسرده دیده می شود.

عوامل افسردگی

عواملی که در پیدایش و یا تشدید افسردگی می تواند مؤثر باشد فراوان است. دانشمندان تأثیر یک یا چند عامل از عوامل ارثی ، جسمی، اجتماعی، عاطفی و شناختی را در تجربه به آن رسیده اند. عواملی از قبیل: عدم تعادل بین نوعی از مواد بیوشیمیایی، در مغز به نام ناقل های عصبی ناشی از بیماری، تغذیه ی نامناسب و ناکافی، استفاده از بعضی داروها بویژه داروهای فشار خون و ضد بارداری، اختلالات تیروئید، کشمکش های خانوادگی، و...

درمان افسردگی

در روش درمان افسردگی، شناخت درمانگری در مقایسه با روش های دیگر روان درمانی، دارودرمانی، رفتار درمانی و دیگر روش ها نقش مؤثرتری در درمان افسردگی و عدم بازگشت آن دارد. دلیل تأثیر این روش به خاطر آن است که بیشترین عوامل روانی مؤثر در پیدایش و یا تشدید افسردگی، شناختی است و یا ریشه ی شناختی دارد. نگرش منفی نسبت به خود، دیگران، خدا و آینده، و باورهای نامعقول، «شناخت» هستند و احساسات منفی، ناامیدی، و سرزنش کردن خود، «ریشه ی شناختی» دارند. در صورتی که تغییر در باورهای او صورت گیرد و خطاهای معرفتی وی برایش آشکار شوند و شناخت ها و باورهای او تصحیح گردند، احساسات، عواطف و رفتارهای نا به سامانش تغییر می یابد و به تدریج، علائم افسردگی کاهش پیدا می کند و کم کم بهبود می یابد. مذهب نیز ابتدا با ساختار شناختی ما کار دارد و سپس با اعتقاد به آن و عمل به آموزه های آن، ابعاد هیجانی و رفتاری ما را نیز تحت تأثیر قرار می دهد و در این صورت است که مذهب در درمان و پیشگیری بسیاری از بیماری ها تأثیر فراوان دارد.

نیاز به دین (مذهب)

از یک فروم، یکی از روان شناسان معروف می گوید: «نیاز به یک نظام اعتقادی جزء ذاتی انسان است. نیاز به دین یعنی نیاز به یک الگوی جهتگیری و مرجعی برای اعتقاد و ایمان. هیچ کس را نمی توان یافت که فاقد این نیاز اساسی باشد».
آلپورت می گوید: «برای رسیدن به شخصیت بالغ (سالم)، یک دینداری عمیق لازم است». یونگ می گوید: «تمایل مذهبی، یکی از خصلت های انسان است».

رابطه ی مذهب و افسردگی

پرسمن و همکاران (در 1990 م) ارتباط بین باورهای مذهبی، افسردگی و بهبود بعد از یک عمل جراحی را در بین سی نفر زن سالمند مورد مطالعه قرار دادند. بر مبنای نتایج این مطالعه، بیمارانی که باورهای مذهبی بیشتری داشتند و اعمال مذهبی را انجام می دادند، کمتر از گروه دیگر افسردگی داشتند و هنگام ترخیص از بیمارستان نیز قادر به پیاده روی بیشتری بودند. به نظر می رسد که باور داشتن خداوند به عنوان منشأ قدرت و آرامش و انجام دادن فرایض دینی، با درجه ی پایین افسردگی همراه است.
پروپست و همکاران (در 1992 م) با انجام دادن تحقیقی به این نتیجه رسیدند که روش درمان رفتاری - شناختی در صورتی که با ارضای مذهبی همراه شود، بیشتر از سایر روش های درمانی در درمان بیماران افسرده، مؤثر واقع می شود.
آقای اسلامی (در 1368 ش) در تحقیقی با عنوان «بررسی میزان افسردگی و رابطه ی آن با نگرش فرد نسبت به مذهبی بودن» در دانش آموزان دبیرستان های اسلام شهر به این نتیجه رسید که بین افسردگی دانش آموزان و نگرش مذهبی آنان، همبستگی منفی وجود دارد.
فرد، هر چه از اعتقادات مذهبی بیشتری برخوردار باشد و مقید به انجام دادن اعمال مذهبی گردد به همان میزان، به افسردگی دچار نخواهد شد و این اعتقادات، در صورت بروز مشکل روانی از جمله افسردگی، در بهبود فرد، نقش به سزایی می تواند داشته باشد. البته منظور از دین داری، اعتقاد راسخ به دین در عمل به فرایض آن است و الا چه بسا افرادی که ظاهری دینی دارند اما از حقایق دین، هیچ اطلاعی ندارند.
بر اساس مطالعات انجام شده، وجود باورهای مذهبی در پیشگیری از افسردگی و بیماری های روحی مؤثر است و فقدان چنین باورهایی باعث ایجاد افسردگی می شود. باورهای مذهبی قوی سبب می شود که افراد، کمتر در معرض فشارهای روانی قرار گیرند و دچار افسردگی شوند.

فرایند درمان با استفاده از منابع اسلامی

در منابع اسلامی اعم از قرآن و روایات، چیزی که مستقیما به بحث افسردگی بپردازد یافت نمی شود؛ اما با استفاده از آیات و روایات می توان شرایط بهداشت روانی را فراهم آورد که در چنین شرایطی به طور طبیعی افراد دچار خلق افسرده نمی شوند. اما یکی از مفاهیم نزدیک به افسردگی، «غم» است که برای برتری آن، توصیه های اسلامی بسیار مشاهده می شود که به چند مورد از آنها اشاره می کنیم:
1. دعا: از جمله راه های برطرف کردن غم، یاری جستن از قدرت بی نهایت خداوند است. در انسان، این گرایش وجود دارد که در سختی و فشار به قدرتی ماورای طبیعت پناه برد؛ چنان که خداوند می فرماید: «هنگامی که به انسان، زیان (و ناراحتی) رسد، ما را (در هر حال) به پهلو خوابیده یا نشسته یا ایستاده می خواند». (1) می توان از این آیه استفاده کرد که با یاد خدا می توان بر غم و غصه غلبه کرد.
2. نماز: نماز، نوعی یاری جستن از خداوند با آداب مخصوص است. در قرآن، دو آیه داریم که اگر این دو آیه را کنار هم بگذاریم می توانیم استفاده کنیم که فرد، به وسیله ی نماز می تواند با قدرت مطلق، ارتباط برقرار کند و همین ارتباط، باعث آرامش قلب او می شود: «نماز بخوانید؛ چون نماز، ذکر من است. با ذکر من، قلب ها آرامش می یابد». (2) پس با نماز، انسان خود را به کسی پیوند می دهد که او می تواند تمام مشکلات را حل کند. نتیجه ی این پیوند، نوعی آرامش درونی و زدودن ناراحتی از فرد است.
3. توسل به پیامبر و ائمه معصوم: یک اعتقاد اساسی در اسلام، این است که در افاضه ی قدرت به موجودات و شمول رحمت در جهان، واسطه هایی در کارند. جهان، نظامی علی و معلولی است و فیض نیز با وسایلی به موجودات می رسد. پیامبر (ص) و ائمه ی معصوم (ع) واسطه ی فیض موجودات جهان اند؛ به همین جهت، سفارش شده است که در مواجهه با سختی ها به ایشان توسل بجوییم و در این حالت، فرد، احساس تنهایی و درماندگی نمی کند. خداوند می فرماید: «هرگاه آنان زمانی که بر خویش ستم کرده اند نزد تو بیایند و از خدا طلب مغفرت کنند و پیامبر نیز برای آنان طلب مغفرت کند، خدا را توبه پذیر و رحیم خواهند یافت». (3)
این آیه، هر چند ظاهرا شامل زمانی است که افراد، گناه می کنند و برای بخشش گناهان خود، توسل به پیامبر دارند؛ ولی توسل، منحصر در این مورد نیست و در همه ی زمینه ها می شود به پیامبر و ائمه، توسل جست. همچنین در روایت آمده است که مردی در زمان حکومت عثمان (خلیفه ی سوم)، چند بار برای انجام دادن کارش نزد عثمان رفت ولی موفق نشد. روزی عثمان بن حنیف را دید و جریان را با او در میان نهاد. وی گفت: برو وضو بگیر و دو رکعت نماز بگذار و بگو: «پروردگارا! به وسیله ی پیامبرمان محمد، پیامبر رحمت، از تو مسئلت می کنم و به سوی تو روی می آورم! ای محمد! من به وسیله ی تو رو به خدای تو آوردم تا حاجتم برآورده شود». فرد مزبور، این کار را انجام داد و سپس نزد خلیفه رفت و حاجت او برآورده شد. (4) پس یکی از راه های رفع غم، توسل به پیامبر (ص) و ائمه ی معصوم (ع) است.
بی شک، فرامین دینی و آداب و مناسک عبادی، حتی اگر مستقیما برای بر طرف کردن غم و غصه درست نشده باشند اما به دلیل رابطه ی قوی ای که بین این دستورات و روح انسان وجود دارد بسیاری از مشکلات، شناخته شده و حتی شناخته نشده ی ما توسط این ارتباط و انجام دادن اعمال، از بین می رود. برای آزمودن این فریضه می توانید کسانی را که «واقعا پایبند دین هستند» ملاحظه کنید و سطح بهداشت روانی آنها را ارزیابی نمایید.

پی نوشتها:.

1- سوره ی یونس، آیه ی 12.
2- سوره ی رعد، آیه ی 28.
3- سوره ی نساء، آیه ی 64.
4- معجم الطبرانی، ج 9، ص 31.

منبع: نشریه حدیث زندگی

راهیان ولایت معرفت سرا(علوی)

راهیان ولایت معرفت سرا(علوی)